doel: een abnormale hoofdhouding die wordt aangenomen om een nystagmus te verminderen, kan worden behandeld door een Kestenbaum-operatie of door een exodeviatie te creëren die wordt gecompenseerd door convergentie (artificiële divergentie). We evalueerden de effecten van Kestenbaum chirurgie en artificial divergence chirurgie in een retrospectieve studie. Methoden: achtenzeventig patiënten die als gevolg van nystagmus een operatie kregen voor horizontaal draaien van het hoofd (ht), werden in de studie geïncludeerd. Uitsluitingscriteria waren eerdere extraoculaire spierchirurgie, scheelzien, gebrek aan binoculair zicht en cerebrale ziekte. De millimeter van de operatie en de bevindingen voor en 3 maanden na de operatie werden geëvalueerd. De patiënten werden verdeeld in drie groepen: de Kestenbaum-groep, de artificial divergence-groep en de artificial divergence plus Kestenbaum-groep. Resultaten: van de 78 patiënten in de leeftijd van 3-68 jaar hadden 52 ht aan de linkerkant en 47 waren mannen. In de Kestenbaum-groep (n = 31) was de mediaan (10% en 90% kwantiel) ht 30° (bereik 20-40°). Een totaal van 28 mm (bereik 20-40 mm) chirurgie verminderde de HT tot 10° (0-30°). De werkzaamheid van chirurgie was 1,4° ht reductie per millimeter chirurgie aan één oog (bereik 0,4–2,5°). Vier patiënten werden verder geopereerd. In de kunstmatige divergentie groep (n=27), 10 mm (bereik 7-12 mm) chirurgie verminderde de HT van 30° (bereik 25-40°) tot 5° (bereik 0-20°). Zeven patiënten werden verder geopereerd. In de kunstmatige divergentie plus Kestenbaum groep (n = 20) was de HT 30° (bereik 25-40°). Een totaal van 29 mm (bereik 21-37 mm) chirurgie verminderde de HT tot 7° (bereik -5° tot 15°). Er werd geen verdere operatie uitgevoerd. Postoperatief was de maximale VA en BV beschikbaar zonder grote HT, maar een verhoging van de absolute VA en BV kon niet worden aangetoond. Conclusie: kunstmatige divergentie heeft de voorkeur of moet worden gecombineerd met Kestenbaum chirurgie, indien mogelijk. Kestenbaum chirurgie alleen heeft een effect / dosis verhouding vergelijkbaar met reces-resect chirurgie voor scheelzien. Dus, om x° HT te corrigeren, 2/3 mm operatie op elk oog is voldoende.